Phân Biệt Hợp Đồng Lao Động Và Hợp Đồng Giao Khoán

Phân biệt hợp đồng lao động và hợp đồng giao khoán là chủ đề được nhiều doanh nghiệp, kế toán và bộ phận nhân sự quan tâm. Hai loại hợp đồng dễ nhầm lẫn khi ký kết với người lao động hoặc nhân công, dẫn đến rủi ro về pháp lý, thuế TNCN và BHXH.

Hãy cùng Kỹ Năng HR tìm hiểu sự khác nhau giữa hợp đồng lao động và hợp đồng giao khoán sẽ giúp doanh nghiệp lựa chọn đúng, tránh bị cơ quan chức năng xử phạt và đảm bảo quyền lợi cho các bên.

I. Hợp đồng lao động và hợp đồng giao khoán: Khái niệm và cơ sở pháp lý

1. Hợp đồng lao động

a. Khái niệm và phạm vi áp dụng

Hợp đồng lao động là thỏa thuận giữa người sử dụng lao động và người lao động, theo Bộ luật Lao động; xác lập quan hệ lao động có tính phụ thuộc: người lao động làm việc dưới sự quản lý, chỉ đạo về nội dung và thời gian, nhận lương theo thỏa thuận.
Hợp đồng lao động áp dụng cho các công việc mang tính ổn định, liên tục (như nhân viên văn phòng, công nhân sản xuất, nhân viên bán hàng lâu dài).

b. Các loại hợp đồng phổ biến

Hợp đồng không xác định thời hạn.
Hợp đồng xác định thời hạn.
Hợp đồng theo mùa vụ hoặc công việc có thời hạn dưới 12 tháng (đã bãi bỏ).

Mỗi loại có quy định khác nhau về thử việc, chấm dứt hợp đồng, trợ cấp thôi việc…

c. Điều khoản bắt buộc bao gồm trong hợp đồng lao động

Thông tin hai bên (tên, địa chỉ, mã số thuế nếu có).
Mô tả công việc, địa điểm làm việc.
Thời hạn hợp đồng / thời gian thử việc.
Mức lương, thời hạn trả lương, hình thức trả lương.
Chế độ nghỉ phép, nghỉ lễ, nghỉ ốm, thai sản.
Quy định về BHXH, BHYT, BHTN (tỉ lệ đóng, trách nhiệm kê khai – theo quy định hiện hành).
Điều khoản chấm dứt hợp đồng, bồi thường (nếu có).
Điều khoản bảo mật, sở hữu trí tuệ (nếu cần).

d. Nghĩa vụ thuế và BHXH

Doanh nghiệp phải đóng và khấu trừ BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động theo quy định; đồng thời khấu trừ thuế TNCN (thu nhập cá nhân) từ tiền lương nếu thuộc diện.
Việc không đăng ký, không đóng hoặc đóng thiếu sẽ dẫn đến truy thu, phạt hành chính và ảnh hưởng quyền lợi người lao động.

e. Rủi ro và lưu ý

Ký hợp đồng lao động nhưng không thực hiện đóng BHXH: bị truy thu và phạt hành chính.
Mô tả công việc mơ hồ → tranh chấp khi chấm dứt hợp đồng.
Nên lưu bản cứng + hồ sơ điện tử để đối chứng khi thanh tra.

2. Hợp đồng giao khoán

a. Khái niệm và khi nào cần dùng

Hợp đồng giao khoán là hợp đồng dân sự (Bộ luật Dân sự) theo hướng giao khoán công việc hoặc sản phẩm: bên nhận khoán cam kết thực hiện khối lượng công việc, giao sản phẩm và chịu trách nhiệm về kết quả; bên giao khoán trả thù lao theo sản phẩm/khối lượng.
Thường áp dụng cho hợp đồng giao khoán cá nhân, hợp đồng giao khoán nhân công (xây dựng, lắp đặt, dịch vụ ngắn hạn, việc thời vụ).

b. Các loại hình giao khoán phổ biến

Giao khoán công trình/nhân công xây dựng (theo sản phẩm: m², m³, công)
Giao khoán dịch vụ, công việc ngắn hạn (sửa chữa, in ấn, thiết kế)
Giao khoán theo hợp đồng dịch vụ lẻ cho cá nhân (giảng viên, tư vấn ngắn hạn)

c. Điều khoản bắt buộc trong hợp đồng giao khoán

Thông tin hai bên, mã số thuế (nếu có).
Phạm vi công việc, tiêu chuẩn chất lượng, khối lượng cụ thể (bắt buộc rõ ràng).
Thời hạn hoàn thành, tiến độ giao nhận từng phần (milestone).
Phương thức thanh toán: đơn giá/sản lượng, điều kiện thanh toán, thời hạn thanh toán.
Tiêu chí nghiệm thu, điều kiện tương ứng cho việc giảm/phạt/hoàn trả.
Cam kết tự chịu chi phí vật liệu, dụng cụ (nếu bên nhận khoán chịu).
Trách nhiệm thuế: ghi rõ ai chịu trách nhiệm kê khai, khấu trừ thuế TNCN / VAT (nếu có).
Điều khoản chấm dứt, bồi thường, giải quyết tranh chấp.

d. Nghĩa vụ thuế và BHXH

♦ Đối với nghĩa vụ thuế TNCN

Thu nhập từ từ hợp đồng giao khoán thường thuộc diện thuế thu nhập cá nhân; trách nhiệm khấu trừ và kê khai phụ thuộc vào tính chất dịch vụ, pháp nhân trả tiền và quy định hiện hành.
Lưu ý: Mức và ngưỡng khấu trừ có thể thay đổi theo quy định thuế; doanh nghiệp nên hỏi kế toán/thuế trước khi chi trả.

♦ Đối với nghĩa vụ BHXH

Hợp đồng giao khoán thông thường không kéo nghĩa vụ đóng BHXH cho người nhận khoán.
Tuy nhiên, nếu thực tế quan hệ lao động có dấu hiệu phụ thuộc (làm theo giờ, bị doanh nghiệp quản lý, hưởng lương định kỳ, không tự chủ công cụ), cơ quan BHXH/thuế có thể xác định lại quan hệ là lao động và yêu cầu đóng truy thu BHXH/BHYT/BHTN.

e. Dấu hiệu dễ bị coi là quan hệ lao động

Bên giao khoán quản lý giờ giấc, cấp công cụ, yêu cầu báo cáo công việc hàng ngày.
Thanh toán theo lương theo kỳ (tháng, tuần), không theo sản phẩm.
Mối quan hệ kéo dài, liên tục giống nhân viên chính thức.
Nếu có các dấu hiệu trên, doanh nghiệp có nguy cơ bị truy thu BHXH, xử phạt hoặc phải công nhận người nhận khoán là người lao động.

f. Rủi ro và lưu ý

Rủi ro: Bị truy thu BHXH, phạt hành chính, truy thu thuế; tranh chấp nghiệm thu/chi phí; mất quyền miễn thuế cho cá nhân.
Cách giảm rủi ro: soạn mẫu hợp đồng giao khoán rõ ràng về phạm vi và cách thanh toán; để bên nhận khoán tự chịu công cụ; không quản lý chi tiết giờ giấc; lưu chứng từ thanh toán, hóa đơn; ghi rõ trách nhiệm thuế; cập nhật quy định thuế & BHXH.

>>> Xem thêm:

II. Sự khác nhau giữa hợp đồng lao động và hợp động giao khoán

Mặc dù đều là hình thức thỏa thuận bằng văn bản giữa cá nhân với doanh nghiệp/tổ chức, hợp đồng lao động và hợp đồng giao khoán có sự khác biệt căn bản về bản chất pháp lý, nghĩa vụ thuế – BHXH và cách quản lý công việc.

Tiêu chí	Hợp đồng lao động	Hợp đồng gia khoán	Ví dụ minh họa
Cơ sở pháp lý	Điều chỉnh bởi Bộ luật Lao động 2019, ràng buộc đầy đủ quyền và nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động.	Điều chỉnh bởi Bộ luật Dân sự 2015, thiên về kết quả công việc, không hình thành quan hệ lao động.	Một công ty tuyển kế toán và sẽ ký hợp đồng lao động vì nhân sự làm việc thường xuyên, chịu sự quản lý trực tiếp.
Quan hệ công việc	Người lao động làm việc dưới sự quản lý, điều hành, giám sát của doanh nghiệp. Phải tuân thủ nội quy, giờ giấc.	Bên nhận khoán tự chủ phương pháp làm việc, chỉ cần hoàn thành sản phẩm/khối lượng đã cam kết.	Thuê thợ xây dựng làm 8 tiếng/ngày tại công trường → bản chất là lao động, ký hợp đồng lao động. Thuê đội thợ nhận khoán 500m² sơn tường → ký hợp đồng giao khoán nhân công.
Cách trả công/lương	Tiền lương trả theo thời gian (tháng, tuần, ngày) hoặc sản phẩm nhưng mang tính định kỳ, ổn định.	Thanh toán theo khối lượng/kết quả công việc. Không có tính ổn định về kỳ hạn.	Nhân viên văn phòng được trả 15 triệu/tháng → hợp đồng lao động. Thợ sơn nhận 120.000đ/m² → hợp đồng giao khoán cá nhân.
BHXH, BHYT, BHTN	Doanh nghiệp bắt buộc đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động.	Thông thường không phát sinh nghĩa vụ BHXH, vì không có quan hệ lao động.	Kế toán ký hợp đồng lao động → doanh nghiệp phải đóng đầy đủ BHXH, BHYT, BHTN. Đội nhân công thời vụ → không đóng BHXH, chỉ ký hợp đồng giao khoán.
Thuế TNCN	Khấu trừ tại nguồn theo biểu thuế lũy tiến từng phần.	Thường khấu trừ 10% trên thu nhập theo dạng dịch vụ (tùy công việc).	Lập trình viên ký hợp đồng lao động → đóng thuế TNCN theo bậc lũy tiến. Người nhận khoán làm video 20 triệu/tháng → doanh nghiệp khấu trừ 2 triệu thuế (10%) trước khi trả.
Tính ổn định	Thường dài hạn, ổn định, có chế độ nghỉ phép, nghỉ ốm, thai sản.	Ngắn hạn, chỉ tồn tại đến khi hoàn thành công việc; không có chế độ nghỉ phép.	Công ty ký hợp đồng lao động với nhân viên marketing → được nghỉ phép năm, hưởng chế độ thai sản. Thuê nhóm nhân công thi công → kết thúc khi bàn giao công trình.
Rủi ro nếu dùng sai	Ký hợp đồng giao khoán thay cho hợp đồng lao động có thể bị coi là trốn BHXH, bị truy thu + phạt hành chính.	Ký hợp đồng lao động cho việc mang tính gọn sẽ làm doanh nghiệp tốn thêm chi phí, thủ tục BHXH không cần thiết.	Công ty ký hợp đồng giao khoán với nhân viên hành chính làm full-time → Thanh tra BHXH xác định đây là quan hệ lao động → doanh nghiệp bị truy thu toàn bộ BHXH, BHYT, BHTN + phạt.

III. Lỗi phổ biến khi ký hợp đồng

Nhiều doanh nghiệp vì thiếu hiểu biết hoặc cố tình né nghĩa vụ BHXH, thuế mà mắc phải những sai sót nghiêm trọng khi ký hợp đồng. Điều này có thể dẫ đến hợp đồng mất hiệu lực, mà còn kéo theo nhiều rủi ro pháp lý và tài chính.

Lỗi thường gặp	Mô tả chi tiết	Hậu quả	Ví dụ minh họa
Ký hợp đồng giao khoán thay cho hợp đồng lao động	Doanh nghiệp thuê nhân sự làm việc toàn thời gian, chịu sự quản lý trực tiếp nhưng lại ký hợp đồng giao khoán để né BHXH.	Thanh tra xác định là quan hệ lao động → doanh nghiệp bị truy thu BHXH, BHYT, BHTN cho toàn bộ thời gian + phạt hành chính.	Công ty ký hợp đồng giao khoán cá nhân với một kế toán làm 8h/ngày trong 2 năm. Kết quả: bị truy thu toàn bộ BHXH hơn 100 triệu đồng.
Không quy định rõ công việc trong hợp đồng giao khoán	Hợp đồng ghi chung chung “hoàn thành công việc theo thỏa thuận” mà không xác định rõ khối lượng, tiêu chuẩn.	Dễ xảy ra tranh chấp khi nghiệm thu; khó chứng minh kết quả; ảnh hưởng đến tính pháp lý khi khấu trừ thuế TNCN.	Thuê đội thợ làm nhà nhưng không quy định rõ diện tích, hạng mục → xảy ra tranh chấp về chất lượng, tiến độ.
Sai hình thức thanh toán và khấu trừ thuế	Với hợp đồng giao khoán cá nhân, doanh nghiệp phải khấu trừ 10% thuế TNCN nếu trả trên 2 triệu/lần. Nhiều doanh nghiệp không thực hiện hoặc tính sai.	Doanh nghiệp bị truy thu thuế + tiền chậm nộp + phạt; người lao động không được cấp chứng từ khấu trừ để quyết toán thuế.	Công ty thuê freelancer viết content 20 triệu/tháng nhưng trả toàn bộ, không khấu trừ 10% → sau đó bị Cục Thuế phạt.
Không lập hợp đồng bằng văn bản	Một số doanh nghiệp chỉ thỏa thuận miệng hoặc qua email, đặc biệt với hợp đồng giao khoán nhân công.	Khi xảy ra tranh chấp, doanh nghiệp không có căn cứ pháp lý để bảo vệ mình.	Thuê nhóm thợ sửa chữa nhà chỉ qua thỏa thuận miệng → khi hỏng hóc không có cơ sở pháp lý để xử lý.
Sai cơ sở pháp lý trích dẫn trong hợp đồng	Nhầm lẫn khi áp dụng điều luật: Hợp đồng lao động phải căn cứ Bộ luật Lao động, hợp đồng giao khoán căn cứ Bộ luật Dân sự.	Hợp đồng dễ bị vô hiệu nếu cơ quan có thẩm quyền kiểm tra.	Công ty ký hợp đồng lao động nhưng lại ghi căn cứ “Bộ luật Dân sự 2015” → hợp đồng có nguy cơ bị coi là không hợp lệ.
Không phân định rõ trách nhiệm BHXH, thuế	Doanh nghiệp lúng túng khi xác định nghĩa vụ BHXH, thuế TNCN cho từng loại hợp đồng.	Sai sót dẫn đến trốn đóng BHXH, vi phạm pháp luật thuế.	Công ty ký hợp đồng giao khoán nhân công thời vụ nhưng không khấu trừ 10% thuế TNCN, bị cơ quan thuế truy thu.

IV. Hậu quả khi sử dụng sai loại hợp đồng

Việc nhầm lẫn hoặc cố tình sử dụng hợp đồng giao khoán thay cho hợp đồng lao động hoặc ngược lại không chỉ khiến doanh nghiệp gặp rủi ro pháp lý mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi chính đáng của người lao động.

Nếu sử dụng sai loại hình hợp đồng, có thể kể đến những hậu quả mà doanh nghiệp có thể bị:

♦ Nguy cơ bị xử phạt và truy thu BHXH: Cơ quan BHXH có quyền kiểm tra và yêu cầu doanh nghiệp truy thu toàn bộ phần đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động trong suốt thời gian ký sai hợp đồng.

♦ Mất uy tín, làm xấu hình ảnh: Việc lách luật dễ khiến doanh nghiệp bị đánh giá thiếu minh bạch, giảm niềm tin của đối tác, khách hàng và nhân sự.

♦ Người lao động mất quyền lợi: Không được hưởng chế độ thai sản, ốm đau, thất nghiệp; khi xảy ra tranh chấp thường bất lợi cho người lao động.

♦ Kiện tụng và tranh chấp lao động: Người lao động có quyền khởi kiện, và tòa án thường sẽ căn cứ vào bản chất quan hệ lao động chứ không phải tên gọi hợp đồng. Nếu xác định là HĐLĐ, doanh nghiệp sẽ phải bồi thường và truy trả đầy đủ.

♦ Tăng chi phí khắc phục hậu quả: Ngoài việc nộp phạt, doanh nghiệp còn tốn kém thời gian, nhân lực để xử lý hồ sơ, khắc phục sai sót, ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh.

V. Cách lựa chọn hợp đồng phù hợp: Checklist nhanh cho doanh nghiệp

Để tránh rủi ro pháp lý cũng như đảm bảo quyền lợi cho người lao động, doanh nghiệp cần có một checklist phân biệt giữa hợp đồng lao động và hợp đồng giao khoán.

Với checklist chọn đúng loại hợp đồng cho người lao động và doanh nghiệp:

Công việc có tính chất thường xuyên, lâu dài, làm theo giờ hành chính, chịu quản lý trực tiếp → Hợp đồng lao động.
Có trả lương theo tháng, đóng BHXH, BHYT, BHTN → Hợp đồng lao động.
Công việc mang tính khoán gọn (theo khối lượng, sản phẩm, dịch vụ) → Hợp đồng giao khoán.
Người nhận khoán tự quyết định cách làm, công cụ, phương tiện, chỉ cần giao kết quả → Hợp đồng giao khoán.
Thời vụ ngắn hạn, thuê nhân công theo nhóm/cá nhân trong xây dựng, sửa chữa, dịch vụ tự do → Hợp đồng giao khoán.

VI. Kết luận

Sai lầm trong việc phân biệt hợp đồng lao động và hợp đồng giao khoán có thể khiến doanh nghiệp phải trả giá đắt cả về tài chính lẫn uy tín. Vì vậy cần:

Phân biệt rõ bản chất công việc trước khi ký hợp đồng, tránh lách luật.
Luôn ưu tiên hợp đồng lao động khi công việc mang tính ổn định, lâu dài và có yếu tố quản lý trực tiếp.
Hợp đồng giao khoán chỉ nên áp dụng cho các công việc khoán gọn, thời vụ, không phát sinh quan hệ quản lý.
Cập nhật thường xuyên quy định pháp luật: Bộ luật Lao động 2019, Bộ luật Dân sự 2015 và các văn bản hướng dẫn mới nhất.
Làm đúng ngay từ đầu giúp doanh nghiệp tránh phạt, tối ưu chi phí, đồng thời bảo vệ quyền lợi người lao động.

>>> Xem thêm:

Với sự chuẩn bị bài bản, bạn sẽ không chỉ vượt qua vòng phỏng vấn mà còn mở ra cơ hội phát triển sự nghiệp bền vững.

Hy vọng bài viết mang lại kiến thức hữu ích, và bạn hãy theo dõi KỸ NĂNG HR để tiếp tục cập nhật những chia sẻ giá trị.